
از زمان معرفی بیت کوین در سال 2009 و استفاده از فناوری بلاکچین توسط این ارز دیجیتال، شاهد گسترش این فناوری و معرفی پلتفرمهای مختلفی بودهایم. هر کدام از این پلتفرمها و شبکههای بلاکچینی ویژگیها و نقاط قوت و ضعف خود را دارند که انتخاب میان آنها را سخت میکند. به همین دلیل، در مقاله پیش رو از بلاگ اکسچنج سیتکس به انواع بلاکچین و بهترین پلتفرمهای بلاکچینی نگاهی خواهیم داشت.
فهرست عناوین
شبکه بلاکچین چیست؟
شبکه بلاکچینی به یک پایگاه داده یا دفتر کل توزیعشده (DLT) اشاره دارد که میان تعدادی نود یا گرههای کامپیوتری به اشتراک گذاشته میشود؛ یعنی، بلاکچین روشی برای نگهداری و مدیریت دادههاست.
مهمترین تفاوت بلاکچین با سایر روشهای نگهداری و مدیریت اطلاعات در نحوه ذخیرهسازی اطلاعات دیده میشود؛ بدین ترتیب که شبکههای بلاکچینی اطلاعات و دادهها را در بستههایی به نام بلاک نگهداری میکنند.
در شبکههای بلاکچینی هر بلاک حجم مشخصی داشته و میتواند میزان محدودی از اطلاعات را ذخیره کند. پس از پر شدن حجم هر بلاک نیز آن بلاک بسته شده و به بلاک قبلی خود متصل میشود. در کنار هم قرار گرفتن چندین بلاک در نهایت یک زنجیره اطلاعاتی را تشکیل میدهد که با عنوان شبکه یا زنجیره بلاکچینی شناخته میشود.
همانطور که مشاهده میکنید نیز شبکههای بلاکچینی در ذات روشی برای مدیریت و ذخیره دادهها هستند. شبکه بلاکچینی بیت کوین که اولین نمونه واقعی این فناوری بهشمار میرود نیز برای مدیریت و ذخیرهسازی تراکنشهای این ارز دیجیتال ساخته شده است.
اما با گذر سالها و پیشرفت فناوری، شاهد پیشرفت شبکههای بلاکچینی نیز بودهایم؛ بدین ترتیب در سالهای اخیر شبکههای بلاکچینی با نام General Purpose Blockchains یا بلاکچینهای همهکاره معرفی شدهاند که تنها برای یک کار مشخص (مدیریت و ذخیره تراکنشها) طراحی نشدهاند و با ارائه پلتفرمی آزاد و انعطافپذیر، بستری برای ساخت برنامههای مختلف بر پایه بلاکچینی بهشمار میروند.
برای درک بهتر، به مثال زیر نگاهی داشته باشید.
فرض کنید که قصد دارید یک بازار معاملاتی توکنهای غیرمثلی یا همان NFT Marketplace راهاندازی کنید. برای اینکار با مسائلی نظیر توسعه بکاند، طراحی فرانتاند و سایر مسائل مربوط به توسعه بلاکچینی روبهرو خواهید بود. مسلماً حل تمام این مسائل بسیار وقتگیر و طولانی خواهند بود و زمانی که مجبور باشید همهچیز را از ابتدا بسازید، راهاندازی بازار معاملاتی مورد نظر شما ممکن ماهها و حتی سالها بهطول انجامد.
در این خصوص، یک بستر بلاکچینی همهکاره میتواند با ارائه راههای برای سادهسازی فرآیند توسعه نظیر نرمافزارهای کاربردی، زیرساخت و توان پردازشی لازم و… راهاندازی و توسعه اپلیکیشنها را بهمراتب آسانتر کند.
مزایای استفاده از شبکههای بلاکچین
در بخش قبلی نگاهی کوتاه به چیستی شبکههای بلاکچینی داشتیم؛ اگر علاقمند به کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص هستید، پیشنهاد میکنیم به مقاله «بلاکچین چیست؟» نگاهی داشته باشید.
در ادامه اما، برخی از مزایای استفاده از شبکههای بلاکچینی را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
بستری جامع با ابزارهای اساسی
همانطور که پیشتر دیدیم، ساخت یک برنامه یا اپلیکیشن بلاکچینی به پیشنیازهای متعددی نیاز دارد؛ پیشنیازهایی که میتواند برای تیمهای توسعهدهنده بسیار هزینهبر و وقتگیر باشند. در این حالت، یک استارتآپ یا کسب و کار میتواند با استفاده از یک بستر بلاکچینی، تمام یا بخش قابل توجهی از این پیشنیازها را تأمین کرده و ایده خود را در سریعترین حالت ممکن عملی کند.
بهرهوری بیشتر
شبکههای بلاکچینی میتوانند با امکان ایجاد ارتباط همتابههمتا میان کسبوکارها و کاربران، باعث حذف واسطهها شوند. این مهم نیز در نهایت منجر به افزایش بهرهوری و سرعت ایجاد ارتباط شده و بازه بازگشت سرمایه (ROI) را کوتاهتر میکند.
جلوگیری از فساد و کلاهبرداری
شبکههای بلاکچینی بهگونهای ساخته شدهاند که بعد از ثبت اطلاعات، امکان تغییر یا حذف آنها وجود ندارد و بدین ترتیب امکان سوء استفاده از اطلاعات تغییر یافته نیز کاهش خواهد یافت.
انواع شبکههای بلاکچین
بهصورت کلی، چهار نوع شبکه بلاکچینی وجود دارد که در ادامه آنها را مشاهده میکنیدنها:
1. بلاکچین عمومی
بلاکچینهای عمومی رایجترین انواع بلاکچین هستند که هر کسی با اتصال اینترنتی میتواند به آنها وصل شده و بهعنوان کاربر یا نود فعالیت کند.
بیت کوین معروفترین شبکه بلاکچینی عمومی است که امکان دسترسی، نوشتن، خواندن و فعالیت در آن برای هر کسی فراهم است.
2. بلاکچین خصوصی
همانطور که از نام آن پیداست، بلاکچینی خصوصی نوعی دفتر کل توزیعشده (DLT) است که هر کسی به آن دسترسی نداشته و استفاده از آن نیازمند کسب مجوز از سازندگان آن است. در این شبکهها کاربر میتواند فقط کارهایی را انجام دهد که توسط مالک بلاکچین مجاز خوانده شدهاند. بدین ترتیب برای فعالیت در این شبکههای بلاکچینی هر کاربر باید یک مدرک دیجیتالی ارائه کرده یا هویت خود را با استفاده از سایر روشهای دیجیتالی اثبات کند.
شبکههای ریپل (XRP) و هایپرلجر (Hyperledger) از نمونه شبکههای بلاکچینی خصوصی بهشمار میروند.
3. بلاکچین کنسرسیومی
از آنجایی که چندین شرکت یا شخص در مدیریت یک بلاکچین کنسرسیومی نقش دارند، این نوع بلاکچینها نیمهغیرمتمرکز بهشمار میروند.
به بیان دیگر، شبکههای کنسرسیومی راهی امن برای انتقال و تأیید اعتبار تراکنشهای بین سازمانها و شرکتها شناخته میشوند؛ چراکه فعالیت در آن نیازمند کسب مجوز از تمام سازمانهای دخیل در آن شبکه است.
با توجه به امنیت بالای آنها، شبکههای کنسرسیومی بیشتر توسط بانکها، دولتها و سازمانها مورد استفاده قرار میگیرند.
از میان معدود نمونههای شناختهشده شبکههای کنسرسیومی نیز میتوان به شبکههای IBM Food Trust و Energy Web Foundation اشاره کرد.
4. شبکههای هیبریدی
شبکههای هیبریدی از جدیدترین انواع شبکههای بلاکچینی بهشمار میروند که ترکیبی از ویژگیهای شبکههای عمومی و خصوصی را دارند. با استفاده از این نوع شبکه یک سازمان میتواند برای کاربران محدودیتهای مورد نظر خود را اعمال کرده و بدین ترتیب اطلاعات در دسترس و نحوه نمایش آنها را کنترل کند.
شبکه Dragonchain از معروفترین نمونههای شبکههای بلاکچینی هیبریدی بهشمار میرود.
بررسی کلی 10 شبکه بلاکچین برتر
پس از آشنایی با مفهوم شبکههای بلاکچینی و انواع آنها، در ادامه بهترین شبکههای بلاکچینی که بستری برای ساخت برنامههای مختلف فراهم میکنند را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
1. اتریوم (Ethereum)
ایده شبکه اتریوم برای اولین بار در سال 2013 توسط یک برنامهنویس روس-کانادایی به نام ویتالیک بوترین (Vitalik Buterin) مطرح شد که آن را به یکی از قدیمیترین شبکههای بلاکچینی بدل میکند.
این شبکه که از الگوریتم اثبات کار (PoW) استفاده میکند، یک بستر متنباز و بدون مجوز (Permissionless) است که هر کسی از هر جای جهان میتواند به آن دسترسی داشته و در آن فعالیت کند.
اتریوم یک فضای ماشین مجازی دارد که در کنار فراهمسازی امکان ساخت اپلیکیشنهای غیرمتمرکز و جدید، این فرآیند را برای توسعهدهندگان سادهتر میکند. به علاوه، این بلاکچین با استفاده از Solidity ساخته شده است و از آنجایی که این زبان برنامهنویسی توانایی توسعه و راهاندازی قراردادهای هوشمند را دارد، اتریوم نیز بیشتر بهعنوان بستری برای توسعه قراردادهای هوشمند شناخته میشود.
نوع کاربرد: در صنایع مختلف
الگوریتم اجماع: الگوریتم اثبات کار (PoW)؛ البته این شبکه بهزودی به الگوریتم اثبات سهام (PoS) مهاجرت خواهد کرد.
نوع شبکه: قرارداد هوشمند و بدون نیاز مجوز
اداره توسط: توسعهدهندگان اتریوم
قابلیتهای اتریوم:
- توکن بومی اتر
- قرارداد هوشمند
- ماشین مجازی اتریوم (EVM)
- برنامههای غیرمتمرکز (DApps)
- سازمانهای خودمختار غیرمتمرکز (DAO)
2. شبکه XDC (XDC Network)
ایکس دی سی یک شبکه بلاکچینی هیبریدی برای کسب و کارهاست که قابلیتها و تواناییهای شبکههای عمومی و خصوصی را توأمان با هم دارد. در حقیقت دلیل ساخت این بلاکچین را میتوان در کمک به شرکتها برای کاهش هزینهها و افزایش شفافیت در فرآیندهای آنها با استفاده از قابلیتهای فناوری بلاکچین جستوجو کرد.
شبکه XDC از الگوریتم اثبات سهام نمایندگیشده (dPoS) استفاده میکند؛ استفاده از الگوریتم اثبات سهام نمایندگیشده ضمن امکان ایجاد یک پل هیبریدی و ارتباطی و افزایش سرعت تشکیل و تأیید بلاکها، عملیات متقابل میان شرکتهای مختلف را نیز با استفاده از قراردادهای هوشمند آسانتر میکند.
دریافت استاندارد پیامرسانی مالی ISO 20022 نیز نشان از کیفیت بالای عملیات و ارتباط متقابل میان شبکههای هیبریدی این پلتفرم و سیستمهای مالی شرکتها دارد.
نوع کاربرد: در صنایع مختلف
الگوریتم اجماع: اثبات سهام (PoS)
نوع شبکه: قرارداد هوشمند و بدون نیاز مجوز
اداره توسط: شبکه XDC
قابلیتهای XDC:
- داشتن استاندارد ISO 20022 برای تبادل پیامهای مالی
- الگوریتم اثبات سهام نمایندگیشده (dPoS)
- امکان استیک توکن XDC و ایجاد مسترنودها (Masternodes)
3. تزوس (Tezos)
تزوس یک شبکه بلاکچینی متنباز و غیرمتمرکز است که توانایی پردازش تراکنشهای همتابههمتا را داشته و میتواند برای اجرای قراردادهای هوشمند نیز بهکار گرفته شود.
مهمترین مزیت تزوس در این نکته است که مدیریت آن در دست کاربران آن بوده و توسط پروتکلهای امنیتی سازمانی محافظت میشود. استفاده از الگوریتم اثبات سهام به جای الگوریتم اثبات کار نیز ضمن کاهش مصرف انرژی شبکه تزوس، سرمایه اولیه برای فعالیت در آن را نیز کاهش میدهد.
تزوس از مکانیزم بروزرسانی آنچین (On-Chain) یا روی زنجیر استفاده میکند که انعطافپذیری آن را بیشتر کرده و اجرای بروزرسانیها و معرفی قابلیتهای جدید را نیز سادهتر میکند.
نوع کاربرد: مدیریت داراییهای دیجیتال
الگوریتم اجماع: اثبات سهام (PoS)
نوع شبکه: قرارداد هوشمند و خصوصی
اداره توسط: جامعه کاربری
قابلیتهای تزوس:
- دارای پروتکلهای امنیتی سازمانی
- مدیریت توسط خودِ کاربران
- دارای یک الگوریتم کممصرف از نظر انرژی
- سرعت و امکان بروزسانی بسیار بالا
4. هایپرلجر فابریک (Hyperledger Fabric)
هایپرلجر فابریک پلتفرمی ماژولار است که برای ساخت برنامهها و راهحلهای مختلف کاربرد دارد؛ این پلتفرم بهگونهای طراحی شده تا بتوان بخشهای مختلف آن نظیر سرویسهای عضویتی و اجماع را به سرعت و بهسادگی تغییر داد (Plug-and-Play). با استفاده از این میزان از انعطافپذیری و ماژولار بودن، این پلتفرم میتواند برای کاربردهای مختلف در صنایع مختلف قابل استفاده باشد.
با توجه به دریافت حمایت از بنیاد لینوکس (Linux Foundation) و همراستا بودن با استانداردهای مختلف شفافیت، هایپرلجر فابریک یکی از محبوبترین راهحلها برای ساخت خدمات و محصولات پیچیده بلاکچینی بهشمار میرود.
نوع کاربرد: در صنایع مختلف
الگوریتم اجماع: بستر قابل اتصال (Pluggable Framework)
نوع شبکه: قرارداد هوشمند و نیاز به دریافت مجوز
اداره توسط: بنیاد لینوکس
قابلیتهای هایپرلجر فابریک:
- انعطافپذیری بالا و ماژولار بودن
- پشتیبانی از زبان برنامهنویسی Solidity و ماشین مجازی اتریوم (EVM)
- پشتیبانی از قراردادهای هوشمند چند زبانه
- امکان استعلام دادهها
5. هایپرلجر ساتوث (Hyperledger Sawtooth)
پلتفرم هایپرلجر ساتوث نیز یک شبکه بلاکچینی متنباز است که توسط بنیاد هایپرلجر و بنیاد لینوکس ساخته شده و از الگوریتم اثبات زمان سپریشده (PoET) و تحمل خطای بیزانس کاربردی (pBFT) استفاده میکند.
این بستر یکی از توانمندترین گزینهها برای ساخت و توسعه برنامههای غیرمتمرکز بهشمار میرود؛ بدین ترتیب که توسعهدهندگان میتوانند با تعیین قوانین بلاکچین خود، اپلیکیشن مورد نظر را با استفاده از زبان مورد نظر خود بسازند.
نوع کاربرد: در صنایع مختلف
الگوریتم اجماع: بستر قابل اتصال (Pluggable Framework)
نوع شبکه: قرارداد هوشمند و نیاز به دریافت مجوز
اداره توسط: بنیاد لینوکس
قابلیتهای هایپرلجر ساتوث:
- بستری با قابلیت Plug-and-Play
- پشتیبانی از قراردادهای اتریوم
- پردازش موازی تراکنشها
- در نظر گرفتن تفاوت بین برنامهها و سیستمهای اساسی
6. استلار (Stellar)
استلار یک شبکه متنباز است که بیشتر برای ذخیره و انتقال سریع، امن و ارزان پول کاربرد دارد.
استلار روشی برای ایجاد، انتقال و تبادل نمایندگان دیجیتال ارزهای مختلفی نظیر دلار، بیت کوین و… ارائه میکند؛ بدین ترتیب نیازی به انتقال پول واقعی نیست.
ارز دیجیتال استلار لومن (XLM) توکن بومی شبکه استلار است و تمام پردازشها و تراکنشهای آن نیز بر پایه همین شبکه انجام میشوند.
نوع کاربرد: خدمات مالی
الگوریتم اجماع: پروتکل اجماع استلار
نوع شبکه: قرارداد هوشمند و هم خصوصی و هم عمومی
اداره توسط: بنیاد توسعه استلار
قابلیتهای استلار:
- استفاده از یک پایگاه داده غیرمتمرکز و متنباز
- امکان پردازش و مدیریت هزاران تراکنش در یک ثانیه
- نرخ تورم ثابت یک درصدی
7. ریپل (Ripple)
ریپل نیز یکی دیگر از پلتفرمهای بلاکچینی است که برای ساخت و توسعه ابزارهای مالی کاربرد دارد. شرکتهای خدمات پرداخت مالی، صرافیهای ارزهای دیجیتال، بانکها و… با استفاده از ریپل میتوانند به فضای بلاکچینی متصل بوده و از قابلیتهای این فناوری بهرهمند شوند.
بهعلاوه، ریپل راهحلهایی برای تأمین نقدینگی دارد که مشکل تأمین هزینه و سرمایه اولیه را برای کسبوکارهای کوچک حل کرده و به آنها برای ساخت ایده مورد نظر خود کمک میکند.
نوع کاربرد: موسسات مالی
الگوریتم اجماع: رأیگیری احتمالی
نوع شبکه: نیازمند دریافت مجوز
اداره توسط: آزمایشگاه ریپل (Ripple Labs)
قابلیتهای ریپل:
- دارای سیستم متنباز و غیرمتمرکز همتابههمتا
- توانایی پردازش سریع، رایگان و امن تراکنشهای بینالمللی
- دارای ارز دیجیتال بومی به نام ریپل (XRP)
- امکان ارائه تراکنشهای کممصرف از نظر انرژی
8. ایاس (EOS )
ایاس یک پروتکل بلاکچینی است که حول محور ارز دیجیتال ایاس (EOS) ساخته شده و هدف اصلی آن را میتوان در حذف کارمزد تراکنشها و پردازش میلیونها تراکنش بر ثانیه مشاهده کرد. با توجه به مزایای امنیتی و مصرف انرژی الگوریتم اثبات سهام، شبکه بلاکچینی ایاس نیز از این الگوریتم برای ایجاد اجماع در شبکه خود استفاده میکند.
ایاس را میتوان نسخه برتر و بهتر شبکههای بلاکچینی بیت کوین و اتریوم در نظر گرفت، چراکه این شبکه قابلیتهایی را دارد که بیت کوین و اتریوم توانایی ارائه آن را ندارند. بدین ترتیب سازمانهایی که نیازمند راهحلهای افزایش مقیاسپذیری هستند میتوانند از شبکه ایاس استفاده کرده و با ساخت برنامههای غیرمتمرکز (DApps) بر پایه این شبکه، از مزایای فناوری بلاکچین بهرهمند شوند.
نوع کاربرد: در صنایع مختلف
الگوریتم اجماع: اثبات سهام نمایندگیشده (dPoS)
نوع شبکه: قرارداد هوشمند و نیازمند دریافت مجوز
اداره توسط: EOSIO Core Arbitration Forum (ECAF)
قابلیتهای ایاس:
- میزان زیاد شخصیسازی
- قابلیت بسیار بالای همکاری متقابل
- توان محاسباتی بالا برای انجام تراکنشهای چندگانه
- سادگی در بروزرسانی
9. کوردا (Corda)
کوردا یک شبکه نیازمند مجوز و بسیار امن است که از محبوبترین گزینهها برای ساخت برنامههای بلاکچینی مالی بهشمار میرود. با استفاده از احراز هویت و عضویت متقابل، کوردا سیستمی را ایجاد کرده تا هویتهای CorDapp تنها بتوانند با هویتهای قانونی ارتباط بگیرند که کاهش چشمگیر خطرات امنیتی را بههمراه دارد.
نوع کاربرد: خدمات مالی
الگوریتم اجماع: بستر قابل اتصال (Pluggable Framework)
نوع شبکه: قرارداد هوشمند و نیازمند دریافت مجوز
اداره توسط: کنسرسیوم R3
قابلیتهای کوردا:
- راهحلی کارآمد برای انجام کارهایی نظیر احراز هویت (KYC) و اقدامات ضد پولشویی (AML)
- دارای استانداردهای ISO 20022 و ISDA CMD
- توانایی تبادل دادههای حساس و ارزشمند
10. ترون (Tron)
ترون نیز یکی دیگر از پلتفرمهای بلاکچینی و غیرمتمرکز است که در میان توسعهدهندگان و شرکتها محبوبیت بالایی برای ساخت برنامههای غیرمتمرکز دارد و بر حول محور ارز دیجیتال بومی خود به نام ترون (TRX) ساخته شده است.
یکی از مهمترین مشخصات شبکه ترون سرعت بسیار بالای تراکنشهای آن است؛ بر اساس گزارشها و منابع مختلف، این شبکه توانایی پردازش 2,000 تراکنش بر ثانیه دارد. همچنین، شایان ذکر است که کارمزد تراکنشهای آن بسیار ناچیز و نزدیک به صفر است.
نوع کاربرد: خدمات مالی
الگوریتم اجماع: اثبات سهام نمایندگیشده (dPoS)
نوع شبکه: قرارداد هوشمند و عمومی
اداره توسط: Super Representative (SR) و Super Representative Partner (SRP)
قابلیتهای ترون:
- ارائه گزینههای متعدد افزایش مقیاسپذیری
- استفاده از الگوریتم اثبات سهام نمایندگیشده (dPoS)
- پشتیبانی و هماهنگی با ماشین مجازی اتریوم (EVM)
- توانایی پردازش بیش از 2,000 تراکنش
- کارمزد تراکنشهای بسیار ناچیز
نحوه انتخاب بلاکچین مناسب
تا اینجا سعی کردیم به مهمترین و بهترین پلتفرمهای بلاکچینی نگاهی داشته و هر کدام را بهصورت کلی مورد معرفی و بررسی قرار دهیم. با توجه به مزایای شبکههای بلاکچینی، اگر شما نیز قصد دارید با استفاده از این فناوری برنامههای غیرمتمرکز خود را بسازید، بهتر است به نکات زیر توجه داشته باشید.
کنترل اپلیکیشن در دست کیست؟
درک این نکته که چه کسی کنترل اپلیکیشن بلاکچینی شما را در دست دارد و چه اطلاعاتی در اختیار کاربران قرار میگیرد یکی از مهمترین نکات برای انتخاب بلاکچین مورد نظر است. برای مثال اگر دوست دارید که یک قدرت متمرکز کنترل برنامه بلاکچینی شما را در دست داشته باشد، بهتر است از بلاکچینهای متمرکز استفاده کنید.
در مقابل، استفاده از بلاکچینهای غیرمتمرکز برای کسانی مناسب است که قصد دارند دادههای برنامهشان در اختیار افراد عادی باشند.
ماهیت دادهها
اگر قصد دارید برنامهای را توسعه دهید که با اطلاعات حساسی نظیر نام افراد، مدارک، آدرسها و… سر و کار دارد، بهتر است از یک شبکه بلاکچینی خصوصی استفاده کنید. از طرف دیگر، اگر دوست دارید شفافیت را در کسبوکار خود حفظ کنید، استفاده از پلتفرمهای عمومی گزینه بهتری است.
نیازهای مقیاسپذیری
شبکه بلاکچینی انتخابی باید بهگونهای باید که بتواند همزمان با رشد کسبوکارهای بلاکچینی و افزایش استفاده از اپلیکیشنهای آنان رشد کرده و از پس افزایش فشار محاسباتی وارده برآید.
علاوهبر این سه فاکتور، بهتر است به موارد زیر نیز توجه داشته باشید:
- میزان حمایت کاربران از پلتفرم مورد نظر
- نیازهای امنیتی
- عملکرد چندگانه
- نوع الگوریتم اجماع
- تمرکز صنعت مورد نظر
سوالات متداول
در ادامه به برخی از پرتکرارترین سوالات در خصوص بهترین شبکههای بلاکچینی پاسخ خواهیم داد.
پلتفرم توسعه شبکه بلاکچین چیست؟
پلتفرم توسعه شبکه بلاکچین نوعی زیرساخت است که به توسعهدهندگان بلاکچینی کمک میکند تا برنامههای غیرمتمرکز و بلاکچینی را بسازند.
آیا بایننس یک بلاکچین است؟
بایننس نام بزرگترین صرافی جهان است، اما شبکه بلاکچینی با همین نام نیز وجود دارد. شبکه بلاکچینی بایننس از قراردادهای هوشمند پشتیبانی کرده و بیشتر برای توسعه اکوسیستمهای فضای مالی غیرمتمرکز (DeFi) بهکار گرفته میشود.