ارز دیجیتال چیست و چگونه تولید میشود؟

بسیاری ارزهای دیجیتال را حاصل بحران اقتصادی سال 2008 و در نتیجه تلاش برای ایجاد تغییر در سیستم مالی جهانی میدانند؛ با اینکه این فرضیات اشتباه نیستند، اما نمیتوان آنها را کاملاً درست تلقی کرد. تاریخچه ارزهای دیجیتال به قبل از سال 2009 باز میگردد و اهداف و دامنه تأثیر این دنیا نیز طی دو سال اخیر افزایش چشمگیری داشته است؛ به همین سبب در این مقاله از بلاگ پلتفرم مالی سیتکس قصد داریم به معنا، مفهوم و هدف ارزهای دیجیتال پرداخته و به درک کلی نسبت به این مقوله برسیم.
فهرست عناوین
ارز دیجیتال چیست؟
ارز دیجیتال نوعی ارز یا واحد پول است که بر پایه علم رمزنگاری (Cryptography) و فناوری بلاکچین توسعه یافته و نیاز به هر گونه واسطه (مانند بانک و…) برای انجام تراکنشهای مالی مختلف را رفع میکند. در حال حاضر هزاران ارز دیجیتال در بازار در گردش است که هر کدام ویژگیها، قیمت و کاربرد مخصوص به خود را دارند.
توزیع غیرمتمرکز و خودکار نیز یکی از مهمترین ویژگیهای ارزهای دیجیتال بهشمار میرود؛ بر این اساس هیچ سازمان متمرکز و واحدی مسئول توزیع ارزهای دیجیتال نبوده و الگوریتمها یا سازمانهای غیرمتمرکز خودمختار وظیفه اینکار را بر عهده دارد. البته هستند ارزهای دیجیتالی که فرآیند توزیع آنها در اختیار یک سازمان واحد است.
در عصر دیجیتالی امروز، از ارزهای دیجیتال در صنعت مالی، هنر، سیاست، مدیریت زنجیرههای تأمین و… استفاده میشود. برای مثال بیت کوین (بزرگترین و گرانترین ارز دیجیتال جهان) برای حفظ ارزش دارایی در برابر تورم استفاده میشود؛ در حالی که ارزهای اتریوم، سولانا و… در حال فعالیت بهعنوان زیربنای برنامههای غیرمتمرکز (DApps) مانند صرافیهای غیرمتمرکز (DEX)، پروژههای NFT، سازمانهای غیرمتمرکز خودمختار (DAO) و… هستند.
توکنهای غیرمثلی NFT چیست و چه کاربردهایی دارد؟
بهصورت کلی میتوان برای ارزهای دیجیتال پنج ویژگی مشخص کرد:
- بدون مرز: با استفاده از ارزهای دیجیتال میتوان صرفنظر از مرزهای جغرافیایی و سیاسی، به انتقال دارایی و پول پرداخت.
- بادوام: ارزهای دیجیتال را میتوان بارها و بارها استفاده کرد؛ چراکه استفاده از آنها نیازی به نسخه فیزیکی ندارد.
- غیرقابل بازگشت: در دنیای ارزهای دیجیتال، تراکنشها غیرقابل بازگشت هستند و به همین دلیل امکان دو بار خرج کردن یک دارایی غیرممکن است.
- بینام: برای استفاده از ارزهای نیاز به هیچگونه مدارک شناسایی نیست و افراد میتوانند بهصورت ناشناس اما شفاف به فعالیت بپردازند.
کیفپول ارز دیجیتال چیست؟
برای نگهداری ارز دیجیتال باید از کیفپول ارز دیجیتال استفاده کرد؛ کیفپول ارز دیجیتال یک نرمافزار است که امکان دسترسی امن به آدرس دیجیتالی هر فرد در شبکه بلاکچین را فراهم میکند. در واقع کیفپول، دروازه دسترسی به داراییها در دنیای ارزهای دیجیتال و بلاکچینی است.
قبل از پرداخت به نحوه ساخت کیفپول ارز دیجیتال، بهتر است با تعریف این مقوله آشنا شویم. یکی از ارکان مهم حضور در دنیای ارزهای دیجیتال، داشتن کیفپول ارز دیجیتال است. یک کیفپول مناسب میتواند در عین نگهداری از داراییهای شما و تأمین امنیت آنها، با داشتن سایر ویژگیها نظیر امکان سواپ یا اکسچنج ارزهای دیجیتال دیجحیتال با یکدیگر، تجربه خوشایندی از حضور در این دنیا را به ارمغان بیاورد.
ارز دیجیتال چگونه کار میکند؟
تقریباً تمام ارزهای دیجیتال بر پایه فناوری بلاکچین و با استفاده از علم رمزنگاری توسعه یافتهاند. همانطور که گفتیم حضور علم رمزنگاری در ارزهای دیجیتال را میتوان در توابع هش و کلیدهای خصوصی و عمومی کیفپولها مشاهده کرد. اما فناوری بلاکچین نقش پررنگتری در عملکرد و بقای ارزهای دیجیتال ایفا میکند و پایه و اساس این ارزها محسوب میشود.
قبلاً و با جزئیات بیشتر به معنا، مفهوم و نحوه عملکرد شبکههای بلاکچینی پرداختهایم؛ اما بهصورت ساده، شبکه بلاکچین مجموعهای بهم پیوسته از بلاکهای اطلاعاتی است که بهعنوان یک دفتر کل عمومی یا لجر عمومی (Public Ledger) فعالیت میکنند. از میان اطلاعات ذخیرهشده در این بلاکها میتوان به مبدأ، مقصد و میزان تراکنشها و اطلاعات لازم برای اجرای برنامههای غیرمتمرکز بر بستر بلاکچینها اشاره کرد.
هر شبکه بلاکچینی برای فعالیت به مجموعهای از نودها (Node) نیاز دارد؛ نود در شبکههای بلاکچینی به سیستمهای کامپیوتری اشاره دارد که یک نسخه از تمام یا بخشی از تاریخچه بلاکچین را در اختیار داشته و به سنجش صحت، تأیید و ثبت تراکنشها را در شبکه بلاکچین میپردازند.
از آنجایی که تعداد نودها و افراد شرکتکننده در یک شبکه بلاکچینی بسیار زیاد است، وجود روشی برای ایجاد اجماع و توافق میان نودهای مختلف امری ضروری است؛ برای اینکار از الگوریتمهای اجماع استفاده میشود. الگوریتم اجماع اثبات کار (PoW) و الگوریتم اثبات سهام (PoS) از رایجترین الگوریتمهای اجماعی هستند که در دنیای ارزهای دیجیتال استفاده میشوند.
علاوهبر موارد گفتهشده، استفاده از فناوری بلاکچین در نهایت منجر به عدم تمرکز در ارزهای دیجیتال میشود؛ چراکه بهجای یک دیتاسنتر یا سرور بزرگ، افراد مختلف از نقاط مختلف جهان وظیفه فعال نگهداشتن ارزهای دیجیتال را بر عهده دارند.
تاریخچه پیدایش ارزهای دیجیتال
برخلاف تصور عموم، بیت کوین اولین ارز دیجیتال تاریخ نیست؛ ایده ساخت یک ارز دیجیتال به سالهای 1990 باز میگردد. در سال 1993 برای اولین بار دیوید چاوم (David Chaum) ایده اولین ارز دیجیتال تاریخ به نام ecash را مطرح کرد و دو سال بعد، یعنی در سال 1995 آن را در ارز دیجیتال Digicash عملی ساخت. در سال 1996 نیز شاهد انتشار یک مقاله در خصوص ساخت نوعی ارز دیجیتال با استفاده از علم رمزنگاری توسط آژانس امنیت ملی آمریکا بودیم.
در سال 1998 نیز وِی دای (Wei Dai)، از موثرترین افراد در دنیای ارزهای دیجیتال، ایده خود در مورد ساخت یک سیستم ارزی-مالی ناشناس و الکترونیک با نام «B-Money» را مطرح کرد. کمی پس از این، نیک سابو (Nick Szabo) نام بیت گولد (bitgold) را برای آن برگزید. درست مانند بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال که از این مدل استفاده کردند، بیت گولد بهعنوان یک سیستم مالی الکترونیک تعریف شده بود که کاربران را مجبور میکرد تا یک تابع اثبات کار را کامل کنند.
در نهایت اما در سال 2009 بیت کوین توانست اولین ارز دیجیتال در جهان باشد که عملیاتی شده است. این ارز توسط شخص یا گروه ناشناس ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) در پی بحران اقتصادی جهان در سال 2008 ساخته شد.
بیت کوین از الگوریتم اثبات کار و یک تابع هش در علم رمزنگاری، یعنی تابع SHA-256، استفاده میکرد و بهسرعت توانست به بزرگترین ارز دیجیتال تاریخ نیز بدل شود. تا سال 2011 بیت کوین تنها ارز دیجیتال جهان بود؛ در این سال ارز نِیم کوین (Namecoin) در تلاش برای ایجاد یک شبکه غیرمتمرکز از DNSها برای جلوگیری از سانسور دولتها شروع به فعالیت کرد. در همین سال با معرفی ارز لایتکوین شاهد استفاده از تابع Scrypt در ارزهای دیجیتال بودیم.
با گذشت زمان و با افزایش قیمت و محبوبیت ارزهای دیجیتال، شاهد گسترش کاربردهای این دنیا در بخشهای مختلف بودهایم. این روند با معرفی ارز و شبکه بلاکچینی اتریوم سرعت بیشتری گرفته است؛ چراکه علاوهبر پردازش و نگهداری از تراکنشها، شبکه بلاکچینی اتریوم توانایی ذخیرهسازی و اجرای کدهای کامپیوتری را نیز دارد. این قابلیت منجر به معرفی و استفاده از قرارداد هوشمند smart contract و برنامههای غیرمتمرکز (DApps) شد که هر کدام کاربردها و ویژگیهای خاص خود را دارند.
در حال حاضر ارزهای دیجیتال در دنیای متاورس، NFTها، دنیای مالی غیرمتمرکز، مدیریت زنجیرههای تأمین کالا، صنعت دارو، هنر و… استفاده میشوند.
حمله 51 درصدی یا اتک اکثریت (Attack 51%) در بلاک چین
صرافی ارز دیجیتال چیست؟
در حال حاضر، علاوهبر ماهیت کاربردی ارزهای دیجیتال که بسیار گسترده است، از ترید و تبادل ارزهای دیجیتال بهعنوان راهی برای کسب سود و درآمد استفاده میشود. در واقع دلیل حضور بسیاری از افراد در این بازار، خرید یک ارز و فروش آن به قیمت بالاتر در آینده نزدیک یا دور است. صرافیهای ارز دیجیتال نیز محلی برای خرید و فروش ارزهای دیجیتال و تبادل آنها با ارزهای دیجیتال یا فیات (سنتی) دیگر بهحساب میآیند.
در این صرافیها کاربران میتوانند با استفاده از ارز فیات خود مقداری ارز دیجیتال خریداری کرده و به ترید آن با سایر ارزهای دیجیتال یا استیبلکوینها (ارزهای دیجیتالی که قیمت ثابت دارند) بپردازند.
صرافیهای ارز دیجیتال را میتوان در طرحهای مختلفی دستهبندی کرد؛ متمرکز و غیرمتمرکز یا همتابههمتا و OTC. صرافیهای متمرکز صرافیهایی هستند که توسط یک سازمان یا شخص واحد کنترل میشوند؛ در حالی که صرافیهای غیرمتمرکز عموماً بهصورت دائو (DAO) فعالیت کرده و فرد یا سازمان واحدی بر آنها کنترل ندارد.
تفاوت میان صرافیهای همتابههمتا و OTC نیز در طرفین تراکنشهای انجامشده است. در صرافیهای همتابههمتا تراکنشها میان کاربران انجام میشود و کاربران به خرید و فروش و تبادل ارزها بین یکدیگر میپردازند. از طرف دیگر در صرافیهای OTC، همواره یک طرف تراکنش خود صرافی است؛ یعنی سفارشهای خرید یا فروش و تبادل افراد توسط خود صرافی تأمین میشود.
صرافی ارز دیجیتال چگونه کار می کند؟
نحوه کار کردن و کسب درآمد صرافیها نیز در کارمزد تراکنشها و برداشت ارز خلاصه میشود؛ یعنی هر تراکنشی که در یک صرافی انجام میشود مشمول کارمزد است و این کارمزد از خریدار، فروشنده یا هر دو بهصورت درصدی از تراکنش دریافت میشود.
روشهای مختلفی برای ترید ارزهای دیجیتال در صرافیها وجود دارد و در ادامه به سه مورد از آنها خواهیم پرداخت:
مفهوم فیوچرز در ارز دیجیتال
بهصورت کلی، فیوچرز در دنیای مالی از خانواده مشتقات است و به قراردادهای دوطرفهای اشاره دارد که طرفین را ملزم به خرید یا فروش یک ارز مشخص در زمان و با قیمت مشخص میکند.
مفهوم اسپات در ارز دیجیتال
یک بازار اسپات در ارزهای دیجیتال به پلتفرمی اشاره دارد که کاربران میتوانند به انجام تریدهای زنده با سایر کاربران بپردازند. در این حالت هر کاربر میتواند با ثبت یک سفارش خرید یا فروش اقدام به خرید یا فروش ارزهای دیجیتال خود کند. همچنین، کاربران میتوانند سفارشهای فعال در بازار را کامل کنند.
مفهوم سواپ در ارز دیجیتال
در دنیای ارزهای دیجیتال، سواپ و ترید دو کلمه کاملاً نزدیک به یکدیگر هستند که تفاوت میان آنها بسیار کمرنگ است؛ اما سواپ در صرافیهای غیرمتمرکز رایجتر است تا صرافیهای متمرکز. هر دوی این کلمات بهمعنای جابجایی و تبادل دو ارز متفاوت با یکدیگر بهکار میروند.
ارزهای دیجیتال چگونه تولید و استخراج میشوند؟
بسته به ماهیت ارزهای دیجیتال و الگوریتم اجماع بهکار گرفتهشده، راههای مختلفی برای تولید یا استخراج آنها وجود دارد که آنها را در ادامه مشاهده میکنید:
استخراج ارز دیجیتال (الگوریتم اثبات کار): در این حالت نودها یا همان ماینرها با انجام محاسبات پیچیده ریاضی اقدام به ساخت بلاکهای جدید و تأیید تراکنشهای شبکه میکنند و با تولید هر بلاک، مقداری ارز دیجیتال جدید بهعنوان پاداش به ماینر مربوطه تولید و پرداخت میشود. برخی از ارزهایی که از الگوریتم اثبات سهام استفاده میکنند نیز با همین روش به تولید ارز جدید میپردازند؛ با این تفاوت که خبری از انجام محاسبات پیچیده و رقابت میان ماینرها نیست.
مینت ارز دیجیتال: تولید ارزهای دیجیتال جدید در این حالت بهصورت دستی توسط توسعهدهندگان یا دائو (DAO) و یا بهصورت خودکار توسط قراردادهای هوشمند انجام میشود. مینت کردن یک ارز جدید نیاز به فعالیت در هیچگونه الگوریتم اجماعی ندارد و بیشتر برای توکنها کاربرد دارد.
اصطلاح ماینینگ ارز دیجیتال از الگوریتم اجماع اثبات کار (Proof of Work) استفاده میکند. در این الگوریتم، مشارکتکنندگان شبکه (ماینرها) وظیفه تأیید تراکنشها و ساخت بلاکهای جدید در شبکه بلاکچین را دارند.
تفاوت کوین و توکن چیست؟
بهصورت کلی، ارزهای دیجیتال را میتوان به دو دسته کوین (Coin) و توکن (Token) تقسیمبندی کرد؛ بر این اساس:
- کوین: به ارز دیجیتالی گفته میشود که شبکه بلاکچینی بومی و مخصوص به خود را دارد؛ مانند بیت کوین، اتریوم، سولانا، ترون و…
- توکن: به ارز دیجیتالی گفته میشود که از سایر شبکههای بلاکچینی موجود برای تأیید تراکنشها و حفظ امنیت خود استفاده میکند؛ مانند توکن USDT، wBTC، USDC و…
تفاوت توکن و کوین در نحوه ساختن (مینت کردن) آنها دیده میشود؛ کوینها با استفاده از الگوریتمهای اجماع متنوع ساخته میشوند، در حالی که توکنها با استفاده از مینت کردن از طریق قراردادهای هوشمند ساخته میشوند.
دلیل محبوبیت ارزهای دیجیتال
طی سالهای اخیر، شاهد افزایش چشمگیر محبوبیت ارزهای دیجیتال، خصوصاً میان جعیت جوان جهان بودهایم. برای این موضوع میتوان دلایل مختلف جهانی و منطقهای را مطرح کرد؛ اما بهصورت کلی، محبوبیت ارزهای دیجیتال را میتوان در سه ردیف پیشرو دنبال کرد:
- افزایش کاربردها: از زمان معرفی بیت کوین در سال 2009، ارزهای دیجیتال کاربردهای بسیار متنوعتری از ایجاد تغییر در دنیای مالی پیدا کردهاند و با افزایش این گستردگی، افراد بیشتری نیز به استفاده از آنها تشویق خواهند شد.
- مقصدی جذاب برای سرمایهگذاری: بیشتر ارزهای دیجیتال ماهیت ضدتورمی دارند و همین موضوع آنها را به مقصدی جذاب برای سرمایهگذاران و افرادی میکنند که قصد دارند ارزش داراییهای خود را در برابر تورم حفظ کنند.
- آیندهنگری: بسیاری معتقدند که ارزهای دیجیتال آینده پول و سیستم مالی هستند و با پیشرفت دنیای متاورس و وب3 نیز، انتظار داریم تا ارزهای دیجیتال در زندگی روزمره بشر آینده نقش پررنگتری ایفا کنند.
تمایز بین ارزهای دیجیتال و پول فیات – مزایا و معایب آنها
ارزهای دیجیتال و معمولی که با عنوان فیات (Fiat) نیز از آنها یاد میشود، هر دو تمام ویژگیهای پول را دارند؛ یعنی برای نمایش ارزش، سادهسازی تراکنشها و مبادلات مالی استفاده میشوند. اما آنچه که این دو نوع ارز را از یکدیگر متمایز میکند را در ادامه مشاهده خواهید کرد:
- وسیله حفظ ارزش: درست است که هر دو ارز دیجیتال و فیات برای بیان ارزش استفاده میشوند؛ اما ارزش و قیمت ارزهای سنتی عموماً تحت تأثیر تورم و در گذر زمان کاهش مییابد، در حالی که بیشتر ارزهای دیجیتال (مانند بیت کوین) ضدتورمی هستند و با گذر زمان انتظار افزایش قیمت آنها را داریم.
- تمرکز یا عدم تمرکز: وظیفه تولید، توزیع و مدیریت ارزهای فیات بر عهده بانکهای مرکزی کشورهای مختلف است؛ در حالی که بیشتر ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز بوده و هیچ نهاد یا فرد خاصی توانایی ایجاد تغییر در آنها را ندارد. تغییرات ایجادشده در ارزهای دیجیتال عموماً در پی ایجاد توافق میان توسعهدهندگان یا کاربران آن رخ میدهد.
- سرعت انجام تراکنشها: در بیشتر موارد سرعت انجام تراکنش با استفاده از ارزهای فیات سریعتر از ارز دیجیتال است؛ البته برخی ارزها که مطلقاً برای سهولت تراکنشها ساخته شدهاند، سرعت تراکنش برابر یا بیشتری نسبت به سیستمهای مالی فیات دارند؛ مواردی مانند بیت کوین کش یا شبکه لایتنینگ بیت کوین.
- حریم خصوصی: استفاده از ارزهای دیجیتال نیازی به احراز هویت ندارد و افراد میتوانند بهصورت ناشناس در فضای ارزهای دیجیتال فعالیت کنند؛ در حالی که بیان هویت از لازمههای استفاده از سیستم مالی سنتی و ارزهای فیات است.
- شفافیت: از آنجایی که تمام تراکنشها و کیفپولهای ارز دیجیتال در شبکه بلاکچین ثبت میشود، امکان ردیابی و پیگیری آنها برای تمام افراد وجود دارد. این در حالی است که تنها دولتها و سیستمهای بانکی به تراکنشهای سیستم مالی سنتی و ارزهای فیات دسترسی دارند.
مزایای ارز دیجیتال
همانطور که دیدم ارزهای دیجیتال مزایایی دارند که آنها را به مقصد جذابی برای سرمایهگذاران و افراد آیندهنگر تبدیل کرده است. برخی از این مزایا را در ادامه مشاهده میکنید:
- سرعت بالا؛ خصوصاً در ارزهایی که برای ایجاد سهولت در تراکنشها توسعه یافتهاند.
- کارمزد تراکنش پایین؛ البته برخی شبکهها مانند اتریوم بهدلیل شلوغی و استفاده زیاد کارمزد نسبتاً بالایی دارند.
- موانع ورود کم؛ ورود به ارزهای دیجیتال نیازی به مدارک یا گواهیهای خاص نیست و هر کسی میتواند بهوسیله اینترنت از آنها استفاده کند.
- امنیت بالا؛ بهدلیل استفاده از فناوری بلاکچین و عدم تمرکز، ارزهای دیجیتال امنیت بسیار بالایی دارند.
معایب ارز دیجیتال
درست مانند هر مقولهای، ارزهای دیجیتال نیز در کنار نقاط قوت، نقاط ضعف و معایب خود را دارند. برخی از این معایب را در ادامه مشاهده میکنید:
- کمبود یا نبود بیمه؛ داراییهای نگهداریشده در بانکها عموماً توسط خود آنها بیمه میشوند؛ در حالی که مراقبت از داراییهای دیجیتال تماماً بر عهده فرد است و نبود یا کمبود خدمات بیمهای در این فضا حس میشود.
- غیرقابل بازگشت بودن تراکنشها؛ این موضوع انجام تراکنشهای اصلاحی یا اصلاح مشکلات را سختتر میکند.
- سادگی از دست دسترسی به داراییها؛ در بیشتر مواقع تنها راه دسترسی به داراییهای دیجیتال استفاده از کلید خصوصی است که سادگی گمشدن آن، افزایش خطر نگهداری از ارزهای دیجیتال را بههمراه دارد.
- نوسان بالا؛ قیمت در دنیای ارزها مرتباً در حال تغییر است و اطمینان به قیمت ارزها را دشوار میسازد.
آینده ارزهای دیجیتال چگونه خواهد بود؟
با توجه به پیشرفت روزافزون فناوری بلاکچین و معرفی پروژههای جدید و بهتر در این حوزه، بسیاری از کارشناسان مالی و اقتصادی، انتظار افزایش استفاده از این ارزها را دارند.
سال گذشته شاهد بهرسمیت شناختهشدن بیت کوین توسط دولت السالوادور بودیم و انتظار میرود این روند در سال 2022 ادامهدار باشد. همچنین، افزایش محبوبیت و آگاهی در مورد متاورس و وب3 و ارتباط تنگاتنگ این فناوریها با ارزهای دیجیتال، افزایش احتمال پررنگتر شدن نقش ارزهای دیجیتال در زندگی روزمره بشر را در پی دارد.
اما دنیای ارزهای دیجیتال با مشکلاتی نیز دست و پنجه نرم میکند و بسیاری معتقدند تا زمانی که این مشکلات پابرجا هستند، بخش بزرگی از جامعه از ارزهای دیجیتال دوری خواهد کرد. مواردی مانند مصرف انرژی بالا، پیچیدگی کار با پلتفرمها، مشکلات مقیاسپذیری و کارمزد تراکنشها و… از موانع افزایش استفاده از ارزهای دیجیتال محسوب میشود.
در ادامه به برخی از سوالات متداول کاربران در مورد معنا و مفهوم ارزهای دیجیتال خواهیم پرداخت:
آلتکوین چیست؟
هر ارز دیجیتالی بهغیر از بیت کوین، آلتکوین (Altcoin) نام دارد. ارزهایی مانند اتریوم، BNB، لایتکوین و… از محبوبترین آلتکوینها هستند.
منظور از لیست شدن ارز دیجیتال چیست؟
هنگامی که یک صرافی ارز دیجیتال از یک ار دیجیتال پشتیبانی کرده و امکان خرید، فروش و تبادل آن را فراهم میکند؛ اصطلاحاً آن ارز توسط آن صرافی لیست میشود.
چگونه ارز دیجیتال بخریم یا بفروشیم؟
سادهترین راه برای خرید و فروش ارز دیجیتال، استفاده از صرافیهای معتبر ارز دیجیتال است؛ برای این منظور میتوانید از پلتفرم مالی سیتکس استفاده کنید.