قرارداد هوشمند (Smart Contract) در بلاکچین چیست؟

از زمان معرفی بیت کوین در سال 2009، شاهد نوآوری‌های متعددی در این حوزه و با استفاده از فناوری بلاکچین بوده‌ایم. از میان این نوآوری‌ها قراردادهای هوشمند را می‌توان یکی از آخرین و موفق‌ترین آنها دانست؛ چراکه دنیای مالی غیرمتمرکز (DeFi)، برنامه‌های غیرمتمرکز (DApps)، صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX)، NFTها و… همگی بر پایه قراردادهای هوشمند ساخته شده‌اند. در این مقاله از بلاگ پلتفرم مالی سیتکس قصد داریم تا معنا و مفهوم قرارداد هوشمند (smart contract) را بررسی کرده و با نحوه کار آنها آشنا شویم.

قرارداد هوشمند (Smart Contract) چیست؟

قرارداد هوشمند نوعی قرارداد کدنویسی‌شده و خوداجراست که شرایط توافق‌شده میان طرفین، در کد آن ثبت می‌شود؛ این کد و توافقات طرفین همگی در شبکه بلاکچین ثبت می‌شوند و به همین سبب قراردادهای هوشمند امنیت بسیار بالایی دارند و هک کردن و تغییر آنها کار دشواری است.

به بیان دیگر، قرارداد هوشمند (smart contract) خط‌های کدی هستند که پس از محیا شدن شرایط از پیش‌تعیین‌شده، اقدامی پیش‌‌فرض را اجرا می‌کنند. برای مثال، می‌توان با تعریف «اگر پرداخت کامل شد، مراحل ارسال محصول آغاز شود» برای یک قرارداد هوشمند، از آن در یک فروشگاه اینترنتی استفاده کرد.

با استفاده از قراردادهای هوشمند، افراد و سازمان‌ها می‌توانند بودن نیاز به یک نهاد حکومتی متمرکز، سیستم قانونی و هرگونه فرآیند یا دستگاه اجراکننده قانون، به اجرای تراکنش‌ها و توافق‌های انجام‌شده بپردازند؛ به همین سبب است که قراردادهای هوشمند به یکی از اساسی‌ترین لایه‌های دنیای غیرمتمرکز تبدیل شده‌اند.

قرارداد هوشمند (smart contract) چگونه کار می‌کند؟

قرارداد هوشمند (smart contract) اولین بار در سال 1994 توسط نیک سابو (Nick Szabo) معرفی شدند؛ نیک سابو همان فردی است که 10 سال پیش از بیت کوین، یعنی در سال 1998، اولین ارز دیجیتال تاریخ به نام «بیت گولد» (Bit Gold) را راه‌اندازی کرده بود؛ درواقع از نظر برخی، سابو همان ساتوشی ناکاموتو است.

سابو قراردادهای هوشمند را پروتکل‌های تراکنشی خودکاری توصیف کرد که شرایط یک قرارداد را اجرا می‌کنند. او در مقاله خود استفاده از قراردادهای هوشمند برای دارایی‌های ساختگی (Synthetic) مانند مشتقات و اوراق قرضه را نیز مطرح کرده بود.

در مقاله او آمده: «این دارایی‌ها با استفاده از ترکیب چند دارایی و مشتقات دیگر به روش‌های متعدد و متنوعی ساخته می‌شوند. با استفاده از قراردادهای هوشمند و به دلیل امکان تحلیل کامپیوتری می‌توان با استانداردسازی ساختارهای مالی بسیار پیچیده، به تبادل آنها با کارمزد بسیار اندک پرداخت.»

با ظهور فناوری بلاکچین، بسیاری از پیش‌بینی‌های سابو در مورد قراردادهای هوشمند به واقعیت تبدیل شده‌اند؛ برای مثال، در حال حاضر ترید مشتقات تماماً با استفاده از شبکه‌های کامیپوتری انجام می‌شود.

کاربرد قراردادهای هوشمند

از زمان معرفی ایده قراردادهای هوشمند تا اجرای کامل آن در دنیای ارزهای دیجیتال و با استفاده از تکنولوژی بلاکچین، قراردادهای هوشمند توانسته‌اند در صنایع مختلف و کاربری‌های متنوعی بکار گرفته شوند. در ادامه به برخی از این کاربردها خواهیم پرداخت:

1. دنیای مالی غیرمتمرکز (DeFi)

دنیای مالی غیرمتمرکز (DeFi)، به‌عنوان یکی از بهترین جایگزین‌های دنیای مالی سنتی و متمرکز به‌شمار می‌رود و به دلیل ماهیت بی‌اعتماد (Trustless)، تغییرناپذیر و شفاف فناوری بلاکچین و قراردادهای هوشمند، محبوبیت این فضای مالی روزبه‌روز در حال افزایش است.

برنامه‌های غیرمتمرکز (DApps) در دنیای مالی غیرمتمرکز (DeFi)، توانایی ارائه تمام سرویس‌های بانکی مانند دریافت و پرداخت وام، تریدینگ و… را در کنار محصولات و مدل‌های کسب‌وکار غیرمتمرکز و کاملاً جدید دارد. شفافیت و امنیت ایجادشده به لطف قراردادهای هوشمند و فناوری بلاکچین، سبب کاهش موانع پیش‌روی کاربران برای ورود به دنیای سرمایه و سرمایه‌گذاری نیز می‌شود که در نهایت به توزیع بهینه ثروت منجر خواهد شد.

بهترین و پرسودترین پروژه های دیفای برای سرمایه‌گذاری در سال 2020

2. قراردادهای هوشمند و NFT

طی سال‌های اخیر و خصوصاً به‌لطف قرنطینه حاصل از ویروس کرونا، صنعت بازی‌سازی و گیمینگ به یک صنعت چند صد میلیارد دلاری بدل شده و روز‌به‌روز در حال رشد است؛ اما نحوه عملکرد و تقسیم ثروت در آن را می‌توان غیرعادلانه دانست.

در حالت عادی، توسعه‌دهندگان با استفاده از سرمایه تهیه‌کنندگان یک بازی را ساخته و بازیکنان نیز با پرداخت پول، به آن بازی و سایر ویژگی‌های درون آن دسترسی پیدا می‌کنند. در مقابل، با استفاده از قراردادهای هوشمند و فناوری بلاکچین، بازیکنان و کاربران می‌توانند به نحو بهینه از دارایی‌های درون بازی‌ها استفاده کنند.

فناوری بلاکچین در گیمینگ بیشتر بر پایه توکن‌های غیرمثلی (NFT) توسعه یافته و خود NFTها نیز برای عملکرد به قراردادهای هوشمند وابسته‌اند. کاربران می‌توانند با استفاده از NFTها، مالک دارایی‌های خاص خود در هر بازی شوند و بسته به کمیابی، کاربرد و ظاهر و… از دارایی‌های خود برای کسب درآمد استفاده کنند؛ برای مثال، کاربر با خرید یا بدست آوردن یک شخصیت در یک بازی نقش‌‌آفرینی (RPG) صاحب آن خواهد بود و می‌تواند آن را بفروشد.

روند کلی ساخت NFT بسیار ساده و در بازارهای مختلف یکسان است. درواقع بازارها و سایت‌های مختلف در جزئیات با یکدیگر تفاوت دارند.

3. قراردادهای هوشمند در صنعت قانون‌گذاری

شاید یکی از بهترین کاربردهای قراردادهای هوشمند در دنیای واقعی، استفاده از آنها به‌صورت الزام‌آور از نظر قانونی باشد؛ یعنی به جای استفاده از قراردادهای عادی و متمرکز میان افراد برای انجام معاملات یا هرگونه توافق با الزام قانونی، از قراردادهای هوشمند استفاده کنیم.

توسعه فناوری توانسته به حل برخی از مشکلات قانونی بپردازد (مثلاً با معرفی امضاهای الکترونیکی)، اما مهاجرت کامل به قراردادهای هوشمند می‌تواند افق‌های بسیار گسترده‌تری را به‌روی افراد باز کند.

البته این مهاجرت هم‌اکنون در حال انجام است و برخی از ایالت‌های آمریکا استفاده از قراردادهای هوشمند در توافقات قانونی را به رسمیت می‌شناسند. برای مثال، شهروندان آریزونایی می‌توانند توافق‌های لازم‌الاجرا را با استفاده از قراردادهای هوشمند ثبت کنند و ایالت کالیفرنیا نیز صدور گواهی ازدواج در شبکه بلاکچین را برای شهروندان خود ممکن ساخته است.

4. قراردادهای هوشمند و ساخت سازمان‌های غیرمتمرکز

در سال 2017، ایالت دلاور (Delaware) آمریکا امکان ثبت و مدیریت شرکت‌ها و کسب‌وکارها را با استفاده از قراردادهای هوشمند و بلاکچین قانونی اعلام کرد. این تصمیم راه برای استفاده قانونی از سازمان‌های خودمختار غیرمتمرکز (DAO)، فراهم کرد؛ فعالیت دائوها به‌نوعی است که مالکیت و سود و ضرر یک شرکت و سازمان با استفاده از قراردادهای هوشمند بر بستر شبکه بلاکچین ثبت می‌شود.

دائوها می‌توانند با استفاده از قراردادهای هوشمند به اجرای ساختارهای سازمانی ساده یا پیچیده پرداخته و به‌صورت خودکار آنها را به ‌اجرا درآورند؛ همچنین، مالکیت یک دائو نیز از طریق توکن‌سازی کردن سهام آن به سهامداران سپرده می‌شود و صاحبان این توکن می‌توانند در تمام یا برخی از تصمیم‌گیری‌های آن شرکت یا سازمان، دست داشته باشند.

بررسی 4 تفاوت مهم در بلاکچین و بیت کوین

✅ مزایای قرارداد هوشمند (smart contract)

قراردادهای هوشمند کاربردهای بسیار متنوعی دارند و از نظر برخی از کارشناسان، امکان گسترش این کاربردها وجود دارد. هر نوآوری و روش جدیدی، مزایا و معایب خاص خود را دارد و قراردادهای هوشمند نیز از این قاعده مستثنی نیستند؛ به همین سبب، در این بخش به مزایا و معایب این نوآوری نگاهی خواهیم داشت.

1. با استفاده از سیستم ذخیره‌سازی داده‌ها، قراردادهای هوشمند می‌توانند شفافیت، قابل اطمینان بودن تراکنش‌ها و فرآیندهای کسب‌وکاری را تضمین کنند.
2. قراردادهای هوشمند می‌توانند موجب شفافیت کارها و اعمال طرفین توافق شوند.
3. با استفاده از قراردادهای هوشمند تمام فرآیندها به‌صورت خودکار انجام می‌شوند که حذف مقام نظارت‌گر و واسطه‌ها را به همراه دارد.
4. حذف واسطه‌ها نیز، کاهش هزینه کارمزدها و قیمت محصولات را به همراه دارد.

❎ معایب قرارداد هوشمند (smart contract)

1. خلأ قانونی موجود در این زمینه استفاده از قراردادهای هوشمند را مشکل می‌کند.
2. شبکه‌های بلاکچینی که بیشتر برای قراردادهای هوشمند استفاده می‌شوند (اتریوم و…)، در سرعت پردازش تراکنش‌ها و مقیاس‌پذیری مشکل دارند.
3. قراردادهای هوشمند وابستگی زیادی به برنامه‌نویس‌ها دارند و امکان وجود باگ و خطاهای برنامه‌نویسی از اصلی‌ترین نقاط ضعف آنها به شمار می‌رود.

کدام شبکه‌های بلاکچینی می‌توانند قرارداد‌های هوشمند را پردازش کنند؟

همان‌طور که گفتیم، قراردادهای هوشمند بر بستر شبکه‌های بلاکچینی اجرا می‌شوند و درواقع شبکه‌های بلاکچینی نقش سخت‌افزار اجراکننده کد قرارداد هوشمند را ایفا می‌کنند.

شبکه بلاکچینی اتریوم محبوب‌ترین و پراستفاده‌ترین شبکه بلاکچین برای اجرای قراردادهای هوشمند به‌حساب می‌آید و بخش اعظمی از دنیای مالی غیرمتمرکز، NFTها و برنامه‌های غیرمتمرکز با استفاده از این شبکه کار می‌کنند. اما شبکه‌های بلاکچینی دیگری نیز توانایی اجرای قراردادهای هوشمند را دارند؛ در ادامه می‌توانید برخی از این شبکه‌ها را مشاهده کنید:

1. اتریوم
2. بیت کوین
3. کاردانو
4. تزوس
5. سولانا
6. الگوراند
7. بایننس اسمارت چین

انواع قراردادهای هوشمند

تقسیم‌بندی قراردادهای هوشمند به دسته‌های مختلف کار چندان رایجی نیست، اما قراردادهای هوشمند را می‌توان از نظر نحوه عملکرد و کاربرد به سه دسته زیر تقسیم کرد:

1. قرارداد هوشمند قانونی: رایج‌ترین نوع قرارداد هوشمند است که مشابه با هر قرارداد قانونی دیگری تنظیم شده و طرفین را ملزم به اجرای توافق‌ها می‌کند؛ در صوت تنظیم درست قرارداد، تخطی هر یک طرفین از طریق قانونی قابل پیگیری خواهد بود.
2. سازمان‌های خودمختار غیرمتمرکز (DAO): این سازمان‌ها را می‌توان جوامعی در نظر گرفت که بر بستر بلاکچین ساخته‌شده و فعالیت می‌کنند؛ این افراد نیز بر اساس قوانینی که در قرارداد هوشمند ثبت‌شده فعالیت خواهند کرد.
3. قراردادهای ALC یا Application Logic Contracts: این قراردادها شامل کدهای کاربردی هستند که برقراری ارتباط میان دستگاه‌های مختلف در بستر بلاکچینی اینترنت اشیا (IoT) را فراهم می‌کنند.

نحوه ایجاد قرارداد هوشمند

در ابتدا قراردادهای هوشمند را نوعی برنامه کدنویسی‌شده تعریف کردیم و از آنجایی که این قراردادها بر پایه فناوری بلاکچین توسعه یافته‌اند و بیشتر شبکه‌های بلاکچینی موجود متن‌باز هستند، هر کسی می‌تواند با ابزارها و مهارت‌های لازم و پرداخت کارمزد، قرارداد هوشمند خود را بسازد.

پس از ایده‌پردازی و روشن‌سازی کاربرد قرارداد هوشمند، اولین قدم برای ساخت آن، انتخاب بلاکچین است؛ چراکه این قرارداد هوشمند قرار است بر پایه بلاکچین ساخته شود و نحوه ایجاد و ساخت قراردادهای هوشمند هنوز میان بلاکچین‌های مختلف استانداردسازی نشده است. بر این اساس، از میان یکی از شبکه‌های معرفی‌شده در این مقاله یکی را انتخاب کنید؛

برای مثال اگر قصد دارید قرارداد هوشمند خود را بر پایه اتریوم بسازید، باید کار با ماشین مجازی اتریوم (EVM) را یاد گرفته و از زبان برنامه‌نویسی Solidity استفاده کنید. از طرف دیگر و در صورت استفاده از کاردانو، استفاده از پلتفرم Plutus و زبان‌های برنامه‌نویسی Haskell و Marlowe الزامی خواهد بود.

پس از انتخاب شبکه بلاکچینی، به وبسایت رسمی آن رفته و از راهنماها و ابزارهای قرار گرفته برای ساخت قراردادهای هوشمند استفاده کنید؛ بهترین راه برای ساخت یک قرارداد هوشمند کارا، انجام مرحله به مرحله راهنماهای قرارگرفته در فروم‌ها یا سایت رسمی هر شبکه است.

در ادامه به برخی از سوالات متداول در مورد قراردادهای هوشمند پاسخ خواهیم داد:

مخترع قرارداد هوشمند کیست؟

ایده قرارداد هوشمند برای اولین بار در سال 1994 و توسط نیک سابو (Nick Szabo) مطرح شد. وی مخترع اولین ارز دیجیتال جهان به نام بیت گولد (Bit gold) در سال 1998 است.

هدف قرارداد هوشمند (smart contract) چیست؟

قرارداد هوشمند سعی دارد با ثبت توافقات طرفین در شبکه بلاکچین، سبب شفافیت و غیرقابل‌تغییر بودن مفاد قرارداد شده و با اجرای خودکار آنها و حذف واسطه‌ها، منجر به کاهش کارمزد و هزینه‌ها و افزایش سرعت اجرا شود.

علت اهمیت  قراردادهای هوشمند چیست؟

قراردادهای هوشمند می‌توانند در عین امنیت، شفافیت، سرعت و صرف هزینه کمتر، خدمات ارائه‌شده توسط سازمان‌های متمرکز و سنتی را فراهم آورد؛ درواقع قرارداد هوشمند بستری است برای اجرای بهینه امور مختلف.